Odgrywają istotną rolę zarówno w reakcji odpowiedzi immunologicznej na patogeny (w przypadku infekcji), reakcji alergicznej, jak i odpowiedzi na wtargnięcie pasożytów. Norma bazofili we krwi to 0-1 proc. (wszystkich leukocytów), a jej przekroczenie może oznaczać, że mamy do czynienia z alergią, pasożytami lub infekcją. Dziewczyny doradźcie bo zwariuję do poniedziałku, Rodzina i dziecko bez ogłoszeń - Forum Gdańsk, Gdynia, Sopot. Porozmawiaj o aktualnych problemach i radościach mieszkańców Trójmiasta. 1.5.4 Wysokie lub niskie wartości płytek krwi. 1.6 Jak przygotować się do badania rozmazu krwi u dziecka? 1.6.1 Z informacją do lekarza. 1.6.2 Przed badaniem. Niskie płytki krwi u dzieci są wywoływane przez takie przyczyny, jak: Dysfunkcja szpiku kostnego. Może być spowodowane przez białaczkę, świnkę lub leki spowalniające wzrost atypowych komórek rakowych. Plamica małopłytkowa. W przypadku choroby organizm aktywuje produkcję przeciwciał przeciwko płytkom krwi, uznając je za obce Ta niesamowita substancja jest jak karta biologicznego szpitala: powie wszystko, co dzieje się w ciele dziecka. Wśród tych informatorów będą płytki krwi - komórki krwi, które odgrywają szczególną rolę. Czym są płytki krwi? Życie w płytkach krwi jest krótkie (do 10 dni), ale bardzo odpowiedzialne. Badanie CRP u dzieci wykonywane jest w próbce krwi żylnej. Pobranie krwi u noworodka najczęściej odbywa się przez nakłucie żyłki na głowie, dzieci do 3–4. roku życia mają krew pobieraną z opuszki palca. U starszych dzieci najczęściej pobierana jest krew żylna ze zgięcia łokciowego. Test CRP u dziecka wykonywany jest na czczo. - Forum dla rodziców: maluchy.pl « ciąża, poród, zdrowie dzieci - catterina25 napisał w ciąża i poród: Dziewczyny, czy któraś z Was miała pod koniec ciąży obliżona ilość płytek krwi, u mnie jest 80 tyś bo chyba w tys sie podaje ale nie jestem pewna co do jednostki miary. 7zS5. Niedobór żelaza u dziecka to często spotykany problem. Statystyki pokazują, że niskie żelazo stwierdzane jest nawet u 38% dzieci w wieku 1-2 lat, a niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza występuje nawet u 16% najmłodszych. Jakie są objawy niskiego żelaza u dziecka? W jaki sposób uzupełniać jego niedobory? Żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków, niezbędnych do prawidłowego rozwoju dziecka. Jego główną funkcją jest branie udziału w produkcji czerwonych krwinek (erytrocytów) i transport tlenu w organizmie. [1] Magazynowane jest w postaci hemosyderyny w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie. Żelazo wchodzi również w skład mioglobiny – białka mięśni, które pobiera z krwi tlen niezbędny do pracy mięśni. Co szczególnie istotne u dzieci, żelazo wpływa na rozwój układu nerwowego, między innymi wytwarzanie neurotransmiterów, a przez to funkcjonowanie pamięci. Niski poziom żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, tzw. anemii. Przykładowo dzieci w wieku od 12 do 35 miesięcy niedokrwistość rozpoznaje się, gdy w badaniach laboratoryjnych hemoglobina wynosi poniżej <11,0 g/dl oraz dodatkowo stwierdzane jest obniżenie takich parametrów jak MCHC, MCH i/lub MCV. Przyczyny niskiego żelaza u dziecka Na niedobór żelaza najbardziej narażone są dzieci między 6. a 20. oraz w okresie dojrzewania. Niedobór żelaza zagraża również wcześniakom, dzieciom z małą masą urodzeniową ciała i nasiloną lub przedłużają się żółtaczką poporodową.[2] Kolejnymi grupami narażonymi niski poziom żelaza są szybkorosnące dzieci, tzw. „niejadki”, miesiączkujące dziewczęta, dzieci z nadwagą, weganie oraz wegetarianie. Szczególne niebezpieczeństwo niesie niedobór żelaza u niemowląt. Do 6 miesiąca życia dziecko zdrowe, urodzone o czasie, korzysta z prenatalnie zgromadzonych zapasów i żelaza przyjmowanego wraz z mlekiem matki/mlekiem modyfikowanym. Po tym okresie konieczne jest dostarczanie żelaza wraz z pożywieniem i w razie potrzeby suplementacja tego Inne przyczyny niedoboru żelaza u dzieci to: Celowe ograniczenie spożycia – zaburzenia odżywiania się, odchudzanie Zaburzenia wchłaniania – nawracające biegunki, celiakia, wady anatomiczne jelit, zakażenie Helicobacter pylori Nadmierna utrata żelaza – ostre lub przewlekłe krwawienia, krwawienie z przewodu pokarmowego, zarażenia pasożytami jelitowymi Jak objawia się niedobór żelaza u dziecka? Wśród objawów, które mogą sygnalizować niedobór żelaza u dziecka wymienia się: bladość skóry i śluzówek, łamliwość paznokci i włosów, intensywnie czerwony, wygładzony, niekiedy bolesny język, męczliwość, osłabienie, spaczony apetyt- na przykład na glinę, krochmal, kredę, upośledzone łaknienie u niemowląt, pogorszenie koncentracji u starszych dzieci[3]. Możliwe skutki niedoboru żelaza Badania dowodzą, że niedokrwistość z powodu braku żelaza, szczególnie ta stwierdzona we wczesnym okresie życia, może powodować pogorszenie sprawności intelektualnej. Co więcej, dzieci te wykazują zaburzenia zachowania i gorsze wyniki w ocenie funkcji poznawczych w wieku szkolnym.[4] U niemowląt i dzieci do 5 roku życia niedobór żelaza może prowadzić również do zmniejszenia aktywności ruchowej oraz zwiększonej podatności na infekcje i inne choroby wieku dziecięcego. [5] Leczenie niskiego żelaza u dziecka Podstawowym badaniem potwierdzającym lub wykluczającym niedobór żelaza u dziecka jest zlecona przez lekarza morfologia krwi obwodowej. Na podstawie takich parametrów jak hemoglobina, stężenie ferrytyny i żelaza w surowicy, specjalista określi najbardziej prawdopodobną przyczynę niedoboru żelaza. Może zostać zalecone również wykonanie badania przesiewowego w kierunku celiakii, badanie moczu oraz badania obrazowe przewodu pokarmowego. Jeśli okaże się, że przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza, a nie występują objawy alarmujące, zleci leczenie doustnymi preparatami żelaza. Zalecana dobowa dawka żelaza wynosi najczęściej od 4 do 6 mg na kilogram masy ciała. Pierwszą poprawę można zauważyć już po 1-2 tygodniach leczenia, jednak powinno być ono kontynuowane jeszcze przez 3 miesiące po uzyskaniu odpowiednich wartości hemoglobiny i ferrytyny we krwi dziecka. [6] Jak zapobiec niedoborowi żelaza u dziecka? Produkty spożywcze bogate w żelazo Odpowiednie żywienie pełni niezwykle ważną rolę nie tylko w przypadku leczenia, ale również w profilaktyce niedoboru żelaza u dzieci. Po 6 miesiącu życia, czyli w momencie rozszerzania diety, w codziennym jadłospisie dziecka powinny znajdować bogate w żelazo pokarmy takie jak wątróbka, mięso wołowe, jagnięcina, drób, ryby i zółtka jaja. To właśnie w mięsie i produktach odzwierzęcych znajduje się najwięcej najlepiej przyswajalnego żelaza – hemowego. [7] Słabiej wchłanialne żelazo (niehemowe) obecne jest w warzywach liściastych, roślinach strączkowych, orzechach oraz pełnoziarnistych produktach zbożowych. Co więcej, warto zadbać, aby dieta była bogata również w witaminę C, która wspomaga wchłanianie żelaza. Rozmaz krwi u dzieci to specjalne badanie laboratoryjne krwi, które polega na mikroskopowej ocenie krwinek czerwonych, białych i płytkowych. Zwykle otrzymujemy polecenie wykonania takiego badania wówczas, kiedy w podstawowej morfologii (czyli innym badaniu krwi) pojawiły się jakieś nieprawidłowości, które wymagają dalszego i dokładniejszego wyjaśnienia. Oczywiście, rodzice chcieliby móc natychmiast zinterpretować wszystkie wyniki, znać normy, wiedzieć co może oznaczać podwyższenie jednego z elementów albo wynik zbyt niski – wszystko po to, by upewnić się, że ich pociecha jest zdrowa! Wyjaśniamy zatem jak wykonuje się rozmaz krwi u dzieci, kiedy konieczna jest morfologia krwi obwodowej z rozmazem, jakie są normy i co może oznaczać wynik, który się w nich nie mieści! Rozmaz krwi u dzieci – co to za badanie? Rozmaz krwi u dzieci jest specjalnym badaniem laboratoryjnym, wykonywanym z krwi obwodowej, które polega na mikroskopowej ocenie krwinek czerwonych, białych i trombocytów, czyli krwinek płytkowych. Badanie to należy wykonać w odpowiedni sposób – do jego wykonania służy krew pełna, pobrana bez antykoagulantu (tak zwana krew natywna), albo też na antykoagulant, przy czym w pierwszej wersji badanie musi zostać wykonane od razu. Przy drugiej metodzie musi minąć trochę czasu od pobrania do momentu wykonania badania – maksymalnie 3 godziny. W praktyce wykorzystuje się raczej tę drugą opcję, mieszcząc się w podanym czasie, ale jednak na spokojnie przekazując próbkę do laboratorium i przygotowując ją do badania. Kiedy wykonać rozmaz krwi u dziecka? Morfologia krwi jest jednym z najważniejszych badań laboratoryjnych, służących ocenie stanu zdrowia człowieka. Dzięki temu badaniu można sprawdzić na przykład czy w organizmie toczy się jakiś stan zapalny, czy ktoś nie ma jakiejś choroby zakaźnej, nie cierpi na niedokrwistość lub nadkrwistość – i ogólnie w jakiej jest formie. Czasami lekarz podczas wizyty od razu jest w stanie stwierdzić konkretną chorobę, jednak nie wiadomo co jest jej przyczyną. Innym razem dopiero wyniki badań krwi pokazują, że choć z pozoru wszystko jest w porządku, tak naprawdę mały organizm boryka się z jakimś problemem zdrowotnym. Morfologię wykonuje się profilaktycznie i zawsze wtedy, gdy chcemy się upewnić, czy ktoś jest chory – to podstawowe badanie, którego wynik decyduje o dalszym postępowaniu. Jeśli morfologia pokazała jakiś problem, konieczne jest często wykonanie dodatkowego badania sprawdzającego – to właśnie rozmaz krwi. Ukazuje on obraz wszystkich typów leukocytów – co jest pomocne do stwierdzenia z jaką chorobą mamy do czynienia. U dzieci to szczególnie ważne, ponieważ często nie są one w stanie samodzielnie powiedzieć co im dolega, co i gdzie boli oraz jak się czują. Odpowiednia diagnostyka to zatem podstawa zastosowania właściwego, skutecznego leczenia! Rozmaz krwi u dziecka – normy Wykonanie rozmazu krwi obwodowej potrafi pokazać jaki typ choroby zaatakował organizm. W ten sposób można nawet odkryć, że ktoś ma białaczkę! Z tego względu warto znać obowiązujące normy, żeby od razu (o ile mamy dostęp do wyników) upewnić się, że wszystko jest w porządku i nie czekać na interpretację przez lekarza. Z drugiej strony jeśli jakiś wynik nas zaniepokoi, lepiej zaczekać na lekarski werdykt, zamiast wpadać w panikę – czasem małe przekroczenie normy nie oznacza niczego strasznego, więc nie należy się niepotrzebnie i przesadnie denerwować. Jeśli chodzi o normy, należy brać pod uwagę te, które są związane z leukocytami, ponieważ rozmaz odnosi się co najmniej do 5 ich typów. Parametry to: LYMPH MONO BASO EOS NEUT PLT. Przyjęte dla białych krwinek normy prezentują się zaś następująco: granulocyty obojętnochłonne o jądrze pałeczkowatym 3-5% granulocyty obojętnochłonne o jądrze segmentowanym 50-70% granulocyty kwasochłonne 2-4% granulocyty zasadochłonne 0-1% monocyty 2-8% limfocyty 25-40%. Łatwo ocenić, że jeśli w organizmie nie toczy się żaden stan choroby, nie ma powodu, żeby białe krwinki – które są przecież częścią układu odpornościowego – musiały zwiększać swoją liczbę i szykować się do akcji. Dlatego też wynik, który mieści się we wszystkich tych normach oznacza, że w ciele najprawdopodobniej nie dzieje się nic niepokojącego. Jeśli jednak lekarz zlecił wykonanie dodatkowego badania rozmazu krwi, to znaczy, że sama morfologia mogła ukazać pewne nieprawidłowości. Zapewne będą one widoczne w wynikach rozmazu krwi. Tylko co oznaczają? Rozmaz krwi u dzieci – wyniki i interpretacja Wykrycie przyczyny występowania wielu objawów u dzieci jest możliwe właśnie dzięki badaniom krwi oraz badaniom moczu. Są to podstawowe badania, jakie zleca lekarz pediatra, jeśli dziecko na coś zachorowało. Dzieci oczywiście nie lubią tego badania – bo kto lubi, gdy pobiera mu się krew? Jednak czasem jego wykonanie jest konieczne. Żeby jednak niepotrzebnie nie stresować dziecka, pobieranie krwi jest stosowane tylko w przypadku, gdy dzieje się coś złego. Podobnie rzecz ma się u niemowląt. Co więcej, interpretację wyników rozmazu krwi u małych dzieci warto jednak pozostawić lekarzowi, bo normy są oczywiście inne, niż w przypadku osób dorosłych. Wszystko zmienia się wraz z wiekiem, a w dodatku niektóre laboratoria mają swoje sposoby oznaczania. Wynik jest uznawany za prawidłowy, gdy mieści się w przedziale uznawanym za normalny. Warto zatem wiedzieć, że: Norma dla granulocytów zasadochłonnych (bazofile) wynosi: u noworodka: 0-1 u niemowlęcia do 12 miesiąca życia: 0-1 w wieku 2-6 lat: 0-1 w wieku 7-12 lat: 0-1 . Norma dla granulocytów kwasochłonnych (eozynofile) wynosi: u noworodka: 1-5 u dziecka do 12 miesiąca życia: 1-5 u dzieci w wieku 2-6 lat: 1-5 u dzieci w wieku 7-12 lat: 1-5. Norma dla granulocytów obojętnochłonnych (neutrofile) wynosi: u noworodka: 50-85 u dzieci do 12 miesiąca życia: 30-50 u dzieci w wieku 2-6 lat: 36-55 u dzieci w wieku 7-12 lat: 40-60. Norma dla limfocytów wynosi: u noworodków: 15-45 u dzieci do 12 miesiąca życia: 45-65 u dzieci w wieku 2-6 lat: 40-60 u dzieci w wieku 7-12 lat: 36-55. Norma dla monocytów wynosi: u noworodków: 1-5 u dzieci do 12 miesiąca życia: 2-7 u dzieci w wieku 2-6 lat: 2-7 u dzieci w wieku 7-12 lat: 1-6. Jak więc widać, jeśli chodzi o rozmaz krwi obwodowej, normy są zmienne i uzależnione w dużej mierze od wieku dziecka. Nadal jednak ich przekroczenie wskazuje na stan chorobowy. Na przykład eozynofile podwyższone u dziecka mogą świadczyć o istnieniu w jego organizmie jakichś chorób zakaźnych, ale również mogą wskazywać na alergiczną odpowiedź organizmu. Zwiększenie liczby EOS w organizmie obserwowane jest na przykład wtedy, gdy człowiek cierpi na katar sienny – wynikający przecież z nadwrażliwości układu odpornościowego i toczenia batalii z alergenami, które innych osób nie uczulają. Z drugiej jednak strony może też w tym wypadku chodzić o choroby pasożytnicze czy hematologiczne. Przekroczenie norm zdarza się jednak w tym przypadku również i wtedy, gdy u danej osoby stosowane są niektóre leki – na przykład penicyliny. Rozmaz krwi u dzieci – przekroczenie norm Jeżeli otrzymane wyniki nie mieszczą się w normach, warto wiedzieć, na co może to wskazywać. Jak już wspomniano, w przypadku EOS może chodzić między innymi o atak pasożytów, chorobę zakaźną, ale także na przykład alergię. A co jeśli normy zostały przekroczone w przypadku innych białych krwinek? Jeśli chodzi o bazocyty (bazofile), być może dziecko cierpi na alergię, przewlekły stan zapalny układu pokarmowego, ma niedoczynność tarczycy, czy też chorobę Hodgkina. Może to również świadczyć niestety o przewlekłej białaczce szpikowej. Z kolei otrzymanie wyniku poniżej normy wskazuje na ostre infekcje czy nadczynność tarczycy. Warto wiedzieć, że także silny stres może wpłynąć na organizm na tyle wyczerpująco, by obniżyć boziom BASO. Jeśli chodzi o neutrocyty (neutrofile), zwiększenie ich liczby obserwowane jest między innymi przy chorobach nowotworowych, ale i w zakażeniach miejscowych oraz ogólnych, jak też na przykład po urazach. Jeśli zaś ich poziom w otrzymanym wyniku jest zbyt niski, najprawdopodobniej doszło do zakażenia organizmu grzybami czy bakteriami. Możliwe, że to gruźlica czy dur, ale równie dobrze może chodzić o wirusy, w tym grypy i różyczki. Jeśli chodzi o monocyty, przekroczenie dopuszczalnej normy najprawdopodobniej wskazuje na gruźlicę, brucelozę, dur, mononukleozę zakaźną, chorobę Leśniowskiego-Crohna, zapalenie wsierdzia, zakażenia pierwotniakowe, ale też niestety może to być jedna z oznak choroby nowotworowej. Spadek monocytów poniżej dopuszczalnej normy świadczy o infekcjach, które zaatakowały organizm. Jeśli chodzi o limfocyty, przekroczenie ich dopuszczalnej normy w badaniu może oznaczać między innymi obecność w organizmie chłoniaka, krztuśca, gruźlicy, ale też na przykład takich chorób jak różyczka, świnka czy odra. Niestety, może także chodzić o szpiczaka mnogiego, przewlekłą białaczkę limfatyczną, czy też różne choroby autoimmunulogiczne. Jeśli z kolei otrzymany wynik wskazuje na niepokojący spadek limfocytów poniżej normy, może być to efekt ciężkiego zakażenia wirusowego, które dopadło organizm. Może to jednak również być efekt stosowania kortykosteroidów o działaniu przeciwzapalnym i przeciwalergicznym. Należy zatem zgłaszać lekarzowi o wszystkich lekach, które były w ostatnim czasie stosowane. Podwyższone erytrocyty u dziecka Erytrocyty to czerwone krwinki, którym to właśnie nasza krew zawdzięcza swoją czerwoną barwę. Chociaż sam rozmaz krwi u dzieci skupia się raczej na odpowiedzi białych krwinek, odpowiedzialnych za odporność i walkę o zdrowie, to jednak sama morfologia krwi bada zarówno obecność białych krwinek, jak i krwinek czerwonych oraz trombocytów. Jeśli w badaniu pojawiły się jakieś nieprawidłowości związane właśnie z krwinkami czerwonymi, to warto wiedzieć z czego mogą one wynikać i na co mogą wskazywać. Zadaniem czerwonych krwinek jest dotlenianie wszystkich komórek naszego ciała oraz oczyszczanie ich z dwutlenku węgla. Badanie erytrocytów i tak jest konieczne u dziecka, ponieważ to właśnie dzięki niemu można określić grupę krwi, a to niezwykle istotna informacja, jaką każdy z nas powinien posiadać. Niedobór erytrocytów może oznaczać anemię lub niedokrwistość rzekomą. Z interpretacją zbyt małej ich ilości większość osób nie ma raczej problemu – raczej wszyscy kojarzymy, że to skutek anemii. Jednak co w sytuacji, gdy czerwonych krwinek u dziecka jest zbyt wiele? Wówczas występuje tak zwana nadkrwistość, niestety raczej niebezpieczna. Może ona wskazywać na jakąś przewlekłą chorobę płuc, wadę serca oraz niestety może mieć związek z pojawieniem się w organizmie jakiegoś nowotworu. Warto jednak przeprowadzić kolejne badania i poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych przez dziecko lekach, ponieważ pewne leki przeciwalergiczne i przeciwzapalne również mogą podwyższyć poziom czerwonych krwinek, jeśli stosuje się je przez długi czas. Płytki krwi u dziecka – badania Płytki krwi to inaczej krwinki płytkowe, nazywane również trombocytami. Odpowiedzialne są za procesy krzepnięcia. To dzięki nim na ranach tworzą się strupy, które zapobiegają dalszej utracie krwi i przyspieszają gojenie. Trombocyty są niezwykle ważnym elementem krwi, dlatego podstawowe badania sprawdzają również i ich ilość. Jeśli normy zostają przekroczone, może to oczywiście świadczyć o stanie chorobowym, który toczy się w organizmie człowieka. Normy płytek krwi mogą zostać przekroczone również u dzieci – o czym może to świadczyć? W badaniu płytki krwi będą oznaczone jako PLT. Morfologia wskaże, czy ich ilość jest odpowiednia, przy czym za groźne uważa się zarówno przekroczenie norm, jak i uzyskanie wyniku poniżej normy. Podwyższony wynik to nadpłytkowość. Może ona być wynikiem zaburzeń funkcjonowania szpiku, albo też być wynikiem różnych chorób – w tym stanów zapalnych czy nowotworów. Nadpłytkowość jest jednak diagnozowana również po długotrwałym i intensywnym wysiłku, po przebytych operacjach, krwotokach czy w wyniku anemii spowodowanej niedoborem żelaza. Z kolei otrzymanie w badaniu morfologii wyniku zbyt niskiego dla płytek krwi oznacza małopłytkowość. Jest ona często diagnozowana u noworodków, jako konsekwencja różnych infekcji okołoporodowych. Z czasem wszystko ulega unormowaniu, dlatego raczej nie ma się czym niepokoić. Jednak jeśli na małopłytkowość choruje dziecko starsze lub osoba dorosła, może to być skutek działania niektórych leków, ale też niewydolności nerek czy przy zwłóknienia szpiku. Jest to również możliwa oznaka jakiegoś zakażenia wirusowego w organizmie. Jak przygotować dziecko do badań? Dzieci ogólnie rzecz biorąc boją się badań – choć są ciekawskie i lubią nowe miejsca oraz nowe rzeczy, to jednak pobieranie krwi jest nieprzyjemne. Nawet dorośli tego nie lubią, a co dopiero dzieci! Dorosła osoba jakoś zaciśnie zęby, choć i tak jest naprawdę wielu dorosłych, którzy unikają badań z krwi jak tylko mogą. Dziecko trzeba więc tym bardziej przygotować do wykonania podobnego badania – żeby zminimalizować stres, który będzie odczuwało. Przede wszystkim rodzice nie mogą wmawiać dzieciom, że bólu w ogóle nie będzie. Dziecko na pewno go poczuje, a nadwątlone zaufanie do rodziców na pewno nie zostanie łatwo odzyskane. Będzie to miało swoje skutki przy następnych, dowolnych badaniach – dziecko nigdy już nie będzie wierzyć, że będą one bezbolesne, choćby miało to być USG. Warto powiedzieć dziecku, że poczuje ukłucie, ale że nie będzie ono szczególnie nieprzyjemne i że potrwa bardzo krótko – jak ukłucie komara. Uprzedzony maluch będzie na to lepiej przygotowany psychicznie i nie będzie się martwił, że coś poszło nie tak, skoro rodzice mówili, że miało nie boleć! Są i tacy rodzice, którzy w ogóle nie mówią dziecku o badaniu, chcąc ograniczyć jego stres, ale przecież maluch – widząc obcych ludzi i obserwując przebieg pobierania próbek – będzie jeszcze silniej zestresowany. Nie będzie bowiem wiedział co go czeka. Czasami w niedługi czas po pierwszym badaniu trzeba przejść drugie, gdy na przykład lekarza zaniepokoiła hemoglobina powyżej normy czy nadmierna ilość białych krwinek. Dziecko przyjdzie na badanie rozmazu krwi spokojniejsze, gdy będzie miało za sobą spokojną pierwszą wizytę. Leukopenia to stan obniżenia liczby leukocytów we krwi obwodowej poniżej 4000/μL. Przyczyny mogą być rozmaite, począwszy od niegroźnych przejściowych zaburzeń, aż po niebezpieczne choroby. Ustalenie, która subpopulacja leukocytów jest odpowiedzialna za leukopenię, szczegółowy wywiad kliniczny i dokładne badanie fizykalne stanowią podstawę postępowania. Co to jest leukopenia? Leukocyty czyli białe krwinki stanowią podstawowy element układu odpornościowego. Wśród leukocytów wyróżnia się agranulocyty – limfocyty i monocyty oraz granulocyty – neutrofile, eozynofile i bazofile. W prawidłowych warunkach, całkowita liczba leukocytów we krwi wynosi od 4000 do 10 000/μL. Zbyt niski poziom leukocytów (<4 tys./μL) to leukopenia. Przyczyny mogą być rozmaite, pamiętaj jednak, by nie poszukiwać ich samodzielnie. Interpretację ilości leukocytów zawsze rozpatruje się bowiem łącznie z analizą liczebności ich subpopulacji (limfocytów, monocytów, neutrofili, eozynofili i bazofili) i w oparciu o szczegółowy wywiad i badanie fizykalne pacjenta. Za niski poziom białych krwinek wymaga więc konsultacji lekarskiej. Leukopenia – diagnostyka Morfologia krwi to jedno z najbardziej podstawowych i najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Jest prosta do wykonania i niedroga, a wyniki pozwalają wstępnie ocenić ogólny stan zdrowia i ukierunkować ewentualną dalszą diagnostykę. Morfologia krwi z rozmazem polega na ilościowej i jakościowej analizie składu krwi obwodowej, w której ocenie podlegają czerwone krwinki, białe krwinki i płytki krwi. To właśnie dzięki temu badaniu, dowiesz się, że masz za mało leukocytów. Taki wynik stanowczo wymaga konsultacji z lekarzem, który zbierze wywiad i dokładnie Cię zbada. Ustalenie, która linia komórkowa jest przyczyną niedostatecznej ilości leukocytów będzie kluczowe w kontekście dalszego postępowania (w praktyce klinicznej, leukopenia najczęściej spowodowana jest neutropenią czyli spadkiem ilości neutrofili, ale przyczyną może być także limfocytopenia czyli spadek liczby limfocytów). Nie mniej ważna jest także analiza liczebności pozostałych elementów morfotycznych: krwinek czerwonych i płytek krwi. Kolejne kroki będą zależały od podejrzewanej przyczyny leukopenii. W większości przypadków, ewentualne pogłębienie diagnostyki będzie mogło być prowadzone w trybie ambulatoryjnym. Niemniej jednak, w niektórych sytuacjach, pacjent może wymagać pilnej diagnostyki i leczenia w warunkach szpitalnych. Potrzebne może okazać się wykonanie innych badań laboratoryjnych (np. ocena parametrów wątroby, nerek, test w kierunku zakażenia wirusem HIV) czy badanie szpiku kostnego. Leukopenia – przyczyny Przyczyny zbyt niskiej liczby białych krwinek są różnorakie. Najczęściej obserwuje się leukopenię wtórną w przebiegu infekcji wirusowych czy spowodowaną obecnością chorób ogólnoustrojowych. Czasem jest jedynie przejściowym zaburzeniem, o niewielkim znaczeniu klinicznym, innym razem może stanowić wyraz poważnej choroby. Warto pamiętać, że niewielki odsetek zdrowej populacji (około 5%) może mieć nieco mniej lub więcej leukocytów, niż uznano za normę i nie będzie to świadczyć o nieprawidłowości. Przyczyny leukopenii obejmują Przebycie ostrej infekcji wirusowej lub bakteryjnej, Choroby nowotworowe krwi i inne choroby szpiku kostnego (np. białaczka), Wpływ stosowania niektórych leków (np. cytostatyków, kortykosteroidów), Ciężkie niedożywienie i niedobory pokarmowe, Zaburzenia wrodzone, Choroby związane z powiększeniem śledziony (np. marskość wątroby), Choroby o podłożu autoimmunizacyjnym (np. toczeń rumieniowaty układowy), Niedobory immunologiczne, Stany po radio- lub chemioterapii, Zatrucia substancjami chemicznymi. Niskie leukocyty u dziecka, rozpatruje się w oparciu o objawy kliniczne oraz wiek małego pacjenta. Pamiętaj, że normy składu morfologicznego krwi są różne dla różnych grup wiekowych. Leukopenia u dziecka, często jest związana z zakażeniami lub chorobami autoimmunizacyjnymi, ale źródłem nieprawidłowości mogą być także choroby uwarunkowane genetycznie. Leukopenia – objawy Objawy, które towarzyszą leukopenii będą zależały od podłoża zaburzenia oraz wartości liczbowych poszczególnych subpopulacji leukocytów. Czasem leukopenia jest zupełnie przypadkowym znaleziskiem w morfologii krwi wykonanej profilaktycznie lub z innego powodu. Leukopenia może wiązać się z upośledzeniem odporności, a objawy obejmują wówczas zwiększoną podatność na wszelkie infekcje (nawracające zapalenia zatok, zapalenia płuc, anginy, zakażenia skóry), cięższe przechodzenie zakażeń, gorączkę czy zmiany w jamie ustnej (np. afty, owrzodzenia, uaktywnienie opryszczki). Leukopenia – leczenie i profilaktyka zakażeń W wielu przypadkach, leukopenia nie wymaga żadnego leczenia i ulega samoograniczeniu (np. po infekcjach), a najważniejsza jest terapia choroby podstawowej (np. autoimmunizacyjnej). Niemniej jednak, w niektórych sytuacjach leczenie jest konieczne, czasami w warunkach oddziału szpitalnego (szczególnie niebezpiecznym stanem jest agranulocytoza czyli zagrażający życiu spadek liczby granulocytów.) Możliwym postępowaniem jest np. zastosowanie czynników wzrostu G-CSF czy antybiotykoterapii profilaktycznej. Najprostsza profilaktyka zakażeń w przypadku leukopenii polega na zachowaniu higieny rąk i jamy ustnej oraz unikaniu skupisk ludzi. W uzasadnionych przypadkach może okazać się konieczna niemal całkowita izolacja. Czasami trzeba będzie też przerwać leczenie preparatami, których efektem niepożądanym są niskie leukocyty. Dieta, którą stosujesz, powinna być zbilansowana i bogata w warzywa i owoce. Ważna jest dbałość o odpowiednią obróbkę termiczną, przestrzeganie zasad higieny w przygotowywaniu posiłków oraz unikanie niektórych produktów (np. surowego mięsa czy niepasteryzowanej żywności). Pamiętaj, że morfologię krwi i inne potrzebne badania laboratoryjne możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Bibliografia: „Podejście diagnostyczne do pacjenta z izolowaną leukopenią” – K. Sułek, W. Sawicki – „Neutropenia dorosłych jako istotny problem diagnostyczny” – P. Stefaniuk, A. Szymczyk, M. Podhorecka dla zainteresowanych wklejam stronke WBC - krwinki białe, czyli leukocyty. Chronią organizm przed wrogami zewnętrznymi - bakteriami, wirusami, pierwotniakami. Dzielą się na trzy grupy - granulocyty, limfocyty i monocyty. Każda z nich walczy z innym rodzajem infekcji. U zdrowego niemowlęcia i małego dziecka liczba leukocytów może się wahać od 8 000 do 15 000 w mililitrze krwi. Wyższy poziom leukocytów wskazuje na stan zapalny w organizmie. Niższy może świadczyć o tym, że dziecko właśnie pzebyło jakąś, najczęściej wirusową, infekcję. Po kilku tygodniach poziom leukocytów powinien wrócić do normy, dlatego lekarz może zalecić powtórne badanie. RBC - krwinki czerwone, czyli erytrocyty. Są głównym składnikiem krwi, przenoszą tlen w organizmie. Powstają i dojrzewają w szpiku kostnym. Zawierają hemoglobinę, która nadaje im czerwoną barwę. U zdrowego niemowlęcia i małego dziecka powinno ich być od 3,5 do 5,4 mln/ml krwi. Niższy poziom erytrocytów świadczy o niedokrwistości. Wyższy może świadczyć o odwodnieniu. Jeśli maluch miał biegunkę, wymiotował i niewiele pił, jego krew gęstnieje - jest w niej więcej krwinek, a mniej osocza. Hgb lub Hb - hemoglobina. Jest nośnikiem tlenu. Wychwytuje go w płucach, a potem transportuje do wszystkich komórek organizmu. Jeśli jest jej za mało, do komórek dociera mniej tlenu, co może prowadzić do zaburzeń układu krążenia, oddychania i większej podatności na infekcje, braku apetytu i uczucia stałego zmęczenia. U zdrowego dziecka poziom hemoglobiny wynosi od 10 do 15 g/dl i w dużej mierze zależy od wieku (najniższy jest w miesiącu życia, gdyż szpik nie produkuje jeszcze odpowiedniej ilości erytrocytów, a kończą się zapasy z okresu płodowego). Jeśli poziom hemoglobiny spada poniżej normy, to dzieje się tak najczęściej z powodu niedoboru żelaza, czasem także witaminy B12 lub kwasu foliowego. Hct - hematokryt. Określa stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi. Najczęściej wyrażany jest w procentach. Norma dla niemowląt i małych dzieci wynosi 30-40%. Spadek poziomu hematokrytu może świadczyć o niedokrwistości, zaś podwyższony poziom - najczęściej o odwodnieniu. MCV - średnia objętość krwinki czerwonej. U zdrowego dziecka wynosi około 80 fl. Wartości niższe niż 70 fl są charakterystyczne dla niedoboru żelaza. Wyższe niż 100 fl mogą świadczyć o niedokrwistości wynikającej z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego. MCH - średnia masa hemoglobiny w krwince. Norma to 24-30 g/dl. MCHC - średnie stężenie hemoglobiny w krwince. Parametry MCHC, MCH i MCV pomagają lekarzowi ustalić, czy niedokrwistość jest skutkiem niedoboru żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B12, i rozpocząć leczenie. RDW - rozkład objętości krwinek czerwonych. Wyraża się go w procentach. Norma wynosi 11,5-14,5%. Podwyższone RDW przemawia za niedokrwistością z niedoboru żelaza. Plt - trombocyty, czyli płytki krwi. Są to najmniejsze komórki krwi reperujące uszkodzone naczynia - uszczelniają przerwaną ściankę i tworzą skrzep, który hamuje krwawienie. Inaczej każde skaleczenie mogłoby się skończyć śmiercią. Powinno ich być 150-300 tys./mm3 krwi. Najczęstszą przyczyną trombocytopenii, czyli niedoboru płytek i wynikającej stąd tak zwanej małopłytkowej skazy krwotocznej, są infekcje wirusowe, a przede wszystkim różyczka. Skaza małopłytkowa jest także częstym objawem białaczki. Ret - retikulocyty. Norma wynosi 1-13% (śr. 5%) powyżej 6. miesiąca życia. Niedojrzała postać krwinki czerwonej. Ich ilość pokazuje, z jaką szybkością szpik kostny produkuje nowe erytrocyty. Wysoki poziom retikulocytów wskazuje na szybkie odnawianie się krwinek czerwonych w szpiku, np. po krwotoku, w okresie leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza, w niedokrwistości hemolitycznej, czyli powstałej wskutek gwałtownego rozpadu krwinek czerwonych. Rozmaz krwi Jeśli lekarz nie potrafi ustalić, czy choroba dziecka ma podłoże wirusowe, czy bakteryjne, może zlecić zrobienie rozmazu krwi. Laborantka ocenia pod mikroskopem wygląd białych krwinek i ich liczbę. Wyniki podaje się w procentach. Granulocyty (Neut) - przeważają nad limfocytami przed 4. dniem życia i po 4 roku życia. Ich wysoki poziom świadczy zwykle o infekcji bakteryjnej, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu podwyższona liczba krwinek białych pałeczkowatych (Band powyżej 5%). Limfocyty (Lymph) - dominują nad granulocytami między 4. dniem a 4 rokiem życia. Podwyższenie ich liczby lub znaczna przewaga nad granulocytami świadczy zwykle o infekcji wirusowej. Eozynofile, krwinki kwasochłonne (Eo) - ich podwyższony poziom (powyżej 4-5) może świadczyć o alergii lub o zakażeniu pasożytniczym. Ich zupełny brak obserwuje się w niektórych ciężkich infekcjach bakteryjnych, a podwyższenie poziomu - w okresie rekonwalescencji. Limfocyty atypowe w rozmazie krwi obwodowej wraz z podwyższonym poziomem leukocytów świadczą z reguły o mononukleozie zakaźnej. Zgodnie ze swoją misją, Redakcja dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji honorowy tytuł Wielkiego Edukatora. Sprawdzona treść data publikacji: 12:30, data aktualizacji: 11:09 Konsultacja merytoryczna: Lek. Aleksandra Witkowska ten tekst przeczytasz w 5 minut U zdrowej osoby liczba płytek krwi w układzie krwionośnym zależy od równowagi między ich wytwarzaniem a niszczeniem. Zaburzenie tego procesu prowadzi do sytuacji, w której w organizmie jest za mało lub za dużo płytek krwi. Gdy organizm zbyt wolno wytwarza płytki, zbyt szybko je niszczy lub gdy oba te procesy toczą się jednocześnie, liczba płytek krwi obniża się. Wówczas mówimy o małopłytkowości. Getty Images Potrzebujesz porady? Umów e-wizytę 459 lekarzy teraz online Skazy krwotoczne Objawy małopłytkowości Leczenie małopłytkowości Wśród przyczyn małopłytkowości najczęściej wymienia się choroby szpiku kostnego (białaczki, chłoniaki), przerzuty innych nowotworów do szpiku (raka prostaty, płuc), zakażenia niektórymi wirusami (np. HIV, HCV, CMV, różyczką, mononukleozą), zakażenia gruźlicą, malarią, Helicobacter pylori, przyjmowanie pewnych szczepionek, zażywanie niektórych leków, kontakt z toksynami, promieniowanie oraz alkoholizm. Małopłytkowość wpływa niekorzystnie na hemostazę i krzepnięcia krwi. Jest także przyczyną występowania skaz krwotocznych. Według definicji prawidłowa hemostaza to mechanizm obronny naszego organizmu, którego zadaniem jest zapobieganie wypływowi krwi z naczyń. Inaczej mówiąc, chodzi o utrzymanie prawidłowego przepływu krwi w układzie krwionośnym, zarówno w chwili uszkodzenia tkanek organizmu, jak i w czasie jego prawidłowego funkcjonowania. Reakcje, które zachodzą w procesie hemostazy, prowadzą do powstania skrzepu włóknikowego. W zachowaniu równowagi hemostatycznej uczestniczą cztery układy – ściana naczynia krwionośnego, płytki krwi, układ krzepnięcia i układ fibrynolizy. Ściana naczyń i płytki krwi powodują mechaniczne zatrzymanie krwawienia (hemostaza pierwotna). Układ krzepnięcia odpowiada za długotrwałe zamknięcie uszkodzonego naczynia (hemostaza ostateczna). Zaś układ fibrynolotyczny zapewnia przywrócenie i utrzymanie przepływu krwi poprzez usuwanie nadmiaru skrzepu i zapoczątkowanie procesu gojenia się rany. Wszystkie zaburzenia prawidłowego przebiegu hemostazy mogą prowadzić do wystąpienia objawów skazy krwotocznej lub powikłań zatorowo-zakrzepowych. Skazy krwotoczne Najliczniejszą grupą skaz krwotocznych są te związane z małopłytkowością. Następną stanowią skazy związane z niedoborem osoczowych czynników krzepnięcia, a kolejną wynikające ze zmian naczyniowych. Skazy krwotoczne małopłytkowe mogą być związane z bardzo różnorodnymi czynnikami, dlatego też obraz samej choroby bywa niejednorodny. Choroba może mieć podłoże w przyspieszonym niszczeniu płytek krwi, upośledzeniu wytwarzania płytek przez szpik lub nieprawidłowym rozmieszczaniu płytek krwi. Samoistny rozpad płytek krwi jest procesem patologicznym i ma związek z nieprawidłowymi reakcjami układu odpornościowego. Za ograniczenie wytwarzania płytek krwi często odpowiada hipoplazja (kształtowanie się komórek niewłaściwej wielkości) lub aplazja (niewykształtowanie się) szpiku. Więcej jest przypadków hipoplazji, do której może prowadzić leczenie cytostatykami, lekami immunosupresyjnymi lub radioterapia. Wyodrębniono ponad 150 leków, których podawanie może dawać takie działania niepożądane. Są wśród nich nie tylko leki stosowane w leczeniu schorzeń nowotworowych, ale także leki przeciwcukrzycowe, nasercowe czy uspokajające. Do większości przypadków polekowych małopłytkowych skaz krwotocznych dochodzi wskutek bezpośredniego oddziaływania na szpik toksycznych substancji zawartych w leku. W przypadku małopłytkowości o podłożu reakcji odpornościowej, w organizmie chorego - tylko w obecności leku – powstają specyficzne przeciwciała. Przeciwciała te reagują z antygenem osoczowym i powstaje kompleks antygen-przeciwciało. Kompleks ten absorbowany jest przez płytki krwi. Te zostają uszkodzone i wyeliminowane z krążenia. Po lekach typu chinina lub chinidyna może pojawić się plamica alergiczna, która jest tzw. wybiórczym uszkodzeniem układu płytkotwórczego. W przebiegu plamicy liczba płytek krwi jest zwykle bardzo zmniejszona, co może skutkować krwawieniami narządowymi. Jednak odstawienie leków sprawia, że w ciągu kilku dni liczba płytek krwi powraca do normy. Małopłytkowość może wystąpić także u osób, które mają poważne niedobory witaminy B12 oraz kwasu foliowego. W celu potwierdzenia takich niedoborów należy wykonać badania, a ich wyniki omówić z lekarzem. Suplementy diety są dostępne bez recepty, jednak decyzję o zasadności ich stosowania i dawkowaniu powinien podjąć lekarz. Oto kilka przykładowych produktów: Witamina B12 w kapsułkach (porównaj ceny) Kwas foliowy w tabletkach(porównaj ceny) Kwas foliowy w aerozolu(porównaj ceny) Suplement diety z witaminą B12, witaminą B6 i kwasem foliowym(porównaj ceny) Małopłytkowość, która jest związana z nieprawidłowym rozmieszczeniem płytek krwi w układzie naczyniowym, pojawia się przy chorobach, w których dochodzi do powiększenia śledziony oraz w przypadku marskości wątroby, zakrzepu żyły śledzionowej, a także w tzw. zespołach rozrostowych, np. w ziarnicy złośliwej czy złośliwych chłoniakach nieziarniczych. Objawy małopłytkowości Niezależnie od przyczyny małopłytkowości objawy choroby są takie same. Są to wybroczyny, sińce, krwawienia z nosa lub dziąseł nasilające się nawet po drobnych urazach. Inną cechą choroby są obfite krwawienia przy niewielkich urazach lub zabiegach chirurgicznych. Sińce na skórze pojawiają się nawet przy niewielkim ucisku ciała. Wybroczyny przyjmują niekiedy znaczne obszary ciała. Obejmują skórę i tkankę podskórną nie tylko na kończynach, ale również na tułowiu. U kobiet może pojawić się obfite krwawienie z dróg rodnych. Do ciężkich powikłań małopłytkowości zalicza się krwawienia z przewodu pokarmowego oraz krwawienia śródczaszkowe. W diagnozowaniu małopłytkowości dokonuje się też badań krwi, które pokazują, że płytki krwi mają różną wielkość i nietypowe kształty. Zwykle można stwierdzić obecność płytek olbrzymich i bardzo małych. Małopłytkowość rozpoznaje się gdy liczba płytek krwi spada poniżej 150 000/mikrolitr. Leczenie małopłytkowości Zawsze jest uzależnione od przyczyny, która wywołała schorzenie z uwzględnieniem mechanizmu powstawania choroby. Im więcej informacji lekarz uzyska od pacjenta lub jego bliskich, tym lepiej będzie mógł opracować schemat leczenia. Ważne jest, aby w każdym przypadku małopłytkowości, powiedzieć lekarzowi o przyjmowanych lekach, kontakcie z substancjami toksycznymi, przebytych infekcjach lub przyjętych szczepieniach ochronnych. Jedna z cech leczenia jest eliminowanie kontaktu chorego z czynnikami wywołującymi chorobę, np. z substancjami toksycznymi. W przypadku krwawień z narządów chorym podaje się koncentraty płytkowe. Chorym podaje się także kortykosteroidy, ponieważ zmniejszają przepuszczalność włośniczek. Przy małopłytkowości toksycznej, czyli chorobie spowodowanej toksycznym działaniem niektórych leków lub innych substancji chemicznych, poprawa stanu zdrowia, czyli wzrost liczby płytek krwi następuje po 3-9 miesiącach. Podstawą leczenia jest natychmiastowe przerwanie stosowania leków, które doprowadziły do rozwoju małopłytkowości. Aby opanować nagłe krwawienia podaje się leki antyfibrynolityczne. Stosowanie rutyny czy witaminy C jest mało skuteczne w takich przypadkach. Tekst: Anna Jarosz zdrowie Bóle mięśniowe - przyczyny i leczenie. Domowe sposoby na bóle mięśniowe Prawie każdy odczuje bóle mięśniowe w pewnym momencie swojego życia. Część z nich jest normalna, gdy pojawia się kiedy zaczynamy nową aktywność fizyczną lub... Adrian Jurewicz Leczenie niepłodności. Weszła do środka i pokazała, jak wygląda "ten" pokój Nawet 20 proc. par w Polsce boryka się z problemem niepłodności. W związku z tym w naszym kraju wzrasta liczba ośrodków skupiających się na leczeniu tej... Tomasz Gdaniec Anafilaksja - przyczyny, objawy, leczenie. Pierwsza pomoc przy anafilaksji Anafilaksja jest ciężką reakcją alergiczną na jad, pokarm lub leki. Większość przypadków jest spowodowana użądleniem pszczół lub jedzeniem pokarmów, o których... Adrian Jurewicz Inkontynencja, czyli nietrzymanie moczu - przyczyny, rodzaje, sposoby leczenia Nietrzymanie moczu to dla wielu kobiet dolegliwość wstydliwa i niezwykle uciążliwa. Problem z trzymaniem moczu znacznie utrudnia bowiem codzienne funkcjonowanie.... Wole tarczycy - przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie Wole tarczycy to widoczne zgrubienie szyi, które jest efektem nieprawidłowego funkcjonowania tego gruczołu. Pojawienie się wola tarczycy nie zawsze wskazuje na... Monika Wasilonek Choroba kociego pazura Choroba kociego pazura to choroba odzwierzęca spowodowana bakteriami Gram-ujemnymi, które przedostają się do organizmu na skutek zadrapania. Nosicielami bakterii... Stan przedcukrzycowy - objawy, diagnostyka i leczenie Stan przedcukrzycowy to zaburzenie, którego nie powinno się ignorować, ponieważ jego wystąpienie wpływa na spotęgowane ryzyka zachorowania na cukrzycę.... Monika Wasilonek Pęcherze na stopach - przyczyny, leczenie, zapobieganie, domowe sposoby Niemal każdy choć raz w życiu miał uciążliwe pęcherze na stopach. Pojawiają się one szczególnie wtedy, kiedy zakładamy nowe i jeszcze nierozchodzone lub po prostu... Niedobór potasu Niedobór potasu negatywnie wpływa na kondycję komórek nerwowych i ich interakcje z komórkami mięśniowymi. W efekcie traci na tym nie tylko układ nerwowy, ale i... Łysienie plackowate - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie [WYJAŚNIAMY] Łysienie plackowate to choroba, w której uszkodzeniu ulegają mieszki włosowe, co skutkuje wypadaniem włosów. Choroba ta dotyczy osób w każdym wieku, jednak... Monika Wasilonek

niskie płytki krwi u dziecka forum